Salahaddin Eyyubi

Selahaddin Eyyubi (Arapça: صلاح الدين الأيوبي, Kürtçe: سه‌لاحه‌دین ئه‌یوبی (Silhedînê Eyûbî), tam adı: الملك الناصر ابو المظفّر صلاح الدين يوسف ابن ايّوب al-Malik al-Nāṣir Abū al-Muẓaffar Ṣalāḥ al-Dīn Yusūf Ibn Ayyūb), Mısır, Suriye, Yemen ve Filistin sultanı ve Eyyubi hanedanının ilk hükümdarı. 2 Ekim 1187'de Kudüs’ü Haçlılardan alarak kentte 88 yıl süren Hristiyan egemenliğine son vermiş, Hıristiyanların misilleme olarak düzenledikleri III. Haçlı Seferi’ni etkisiz hale getirmiştir.

Soyu ve ailesi

Kaynakların çoğunluğu Selahaddin'in Kürt kökenli olduğunu aktarmaktadır.[1][2][3][4][5] Türk olduğuna dair iddialar da mevcuttur.[6][7][8] Genel olarak kabul gören görüş, tarihçi V. F. Minorsky'nin de eserlerinde belirttiği, Selahaddin'in ailesinin Ermenistan bölgesinden çıkan Kürtler olduğudur.[9]

Şadi

Dedesi Şadi bin Marwan (Şadi bin Mervan; شاﺬي ابن مروان) Şeddadilere hizmet etmiştir. Şeddadilerin merkezi olan Ani kentinde bulunmuştur. Kölelikten Selçuklu prenslerinin özel öğretmenliğine yükselmiş ve Bağdat şehrinin valiliğine atanmış Bihruz'un yakın arkadaşı idi. Bihruz nüfuzunu kullanarak Şadi'nin oğlu Necmeddin Eyyub (نجم الدين أيوب بن شاﺬي بن مروان Najm ad-Din Ayyub bin Şadi bin Marwan)'u Tikrit'in kumandanlığına atanmıştır.[10][11]

Necmeddin ve Şirkuh

Nureddin Zengi'nin odrusunun 1131'de Karaca el-Saki tarafından yenilip Tikrit'e sığındığında Selahaddin'in babası Necmeddin Eyyub ve amcası Esedüddin Şirkuh (أسد الدين شيركوه بن شاذي; Şirkuh: Farsça'da Dağların aslanı), Zengi'ye yardım etmiş ve Tikrit'te hapseilen Aziduddin el-Mustevfi'nin kaçmasını sağlamışlardır. Bunun üzerine Bihruz ile arası açılmıştır.

Şirkuh'un Selçuklu yüksek memuru öldürme olayından sonra iki kardeş Zengi'ye başvurmuş ve 1138'de görevinden alınan Necmeddin Musul Atabeyi Zengi'nin hizmetine girmiştir.[12].

Annesi

Anne tarafındaki köken bilgileri gayet kısıtlı olup Selahaddin'in dayısı ile sınırlıdır. Bu konuda, Hamilton Gibb, adını Mahmud ibn Takuş [13] olarak veriyor.

O dönemde bu adı taşıyanlardan Selçuklu Sultanı Melikşah'ın oğullarından Tekeş ve Tutuş'tan söz edilir. Şam bölgesini yöneten Tutuş'un aksine, Tekeş ile ilgili bir olay, İbn al-Athir tarafından aktarılıyor[14]

Kardeşleri

Selahaddi'nin Şahinşah, Tuğtekin, Tacülmülk Büri, Seyfeddin Ebu Bekir, Turanşah, Sitt el-Şam Hatun, ve Rabia Hatun adlı kardeşleri vardı.

Kız kardeşi Sıttu Şam (Zümrüt Hatun) önce Hüsameddin Muhammed (Hüsameddin Muhammed bin Ömer bin Laçin[15])'in babasıyla daha sonra amcası Esedüddin Şirkuh'un oğlu Nasreddin Muhammed ile evlendirilmiştir.

Diğer kız kardeşi Rabia Hatun önce Emir Muiniddin Üner'in oğlu Emir Saadettin Mesud ile ve sonra Erbil'li Melik Muzafereddin Zeyneddin Kevkeburi ile eviendirilmiştir.

Diğer yakınlıklar

Selahaddin'in eşi İsmet Âmine bin Mu'in al-Din Unur Börilerin emirlerinden Müiniddin Üner'in kızıdır. Bu aile 12. yüzyılda Zengi'lerden önce aynı bölgeyi yönetmiştir. İsmet'in ilk eşi Nureddin Zengi'nin ölümü üzerine Selahaddin ile evlenmiş ve Selahaddin'in Zengi'lerin mirasçısı olarak görülmesine katkıda bulunmuştur.

Hayatının Önemli Aşamaları

Baalbek ve Şam’da büyüyen Salahaddin iyi bir din eğitimi aldı. Askeri yaşamı I. İmadeddin Zengi’nin oğlu ve ardılı Emir Nureddin Mahmud’un komutanlarından, amcası Asadeddin Şirkuh’un hizmetine girmesiyle başladı. Şirkuh’un, Mısır’ın I. Haçlı Seferi sonucunda kurulan Latin-Hristiyan devletlerinin eline geçmesini önlemek amacıyla düzenlediği üç sefer sırasında, Kudüs’ün Latin kralı I. Amalricus, Mısır’ın Fatımi halifesinin güçlü veziri Şavar ve Şirkuh arasında karşılıklı bir mücadele gelişmişti. Salaheddin Şirkuh’un ölümünden ve Şavar’ın öldürülmesinden sonra, henüz 31 yaşındayken hem Suriye birliklerinin komutanlığına, hem de melik unvanıyla Mısır vezirliğine atandı (1169).

1171’de Mısır’da Şii Fatımi halifeliğine son vererek Sünniliğe dönüldüğünü ilan eden Salaheddin Eyyubi böylece Mısır’ın tek yöneticisi durumuna geldi. Bir süre için kağıt üzerinde Emir Nureddin Mahmud’un vasalı olarak kaldıysa da bu ilişki Suriye emirinin 1174’te ölmesiyle sona erdi. Mısır’daki zengin tarım topraklarını mali dayanak olarak kullanan Salaheddin, Nureddin’in çocuk yaştaki oğlu adına naiplik talebinde bulunmak üzere küçük, ama çok disiplinli bir orduyla Suriye’ye hareket etti. Ama çok geçmeden bu talebinden vazgeçerek, 1174’ten 1186’ya değin Suriye, Kuzey Mezopotamya, Filistin ve Mısır’daki tüm Müslüman topraklarını kendi bayrağı altında birleştirmeye girişti. Zamanla sahtekarlık, ahlaksızlık ve gaddarlıktan uzak, cömert, erdemli, ama kararlı bir hükümdar olarak ünlendi. O zamana değin iç çekişmeler ve yoğun rekabet yüzünden Haçlılara direnmede güçlük çeken Müslümanların maddi ve manevi açıdan güçlenmelerini sağladı.

Hittin Savaşı

Selahaddin, yeni ya da gelişmiş askeri teknikler kullanmak yerine, çok sayıdaki düzensiz kuvvetleri birleştirip disiplin altına alarak askeri güç dengesini de kendi lehine çevirmeyi başardı. 1187’de bütün gücüyle, Latin Haçlı krallıklarına yöneldi. Düşmanlarının tümüyle yoksun olduğu komuta yeteneğiyle 4 Temmuz 1187’de tükenmiş ve susuzluktan bitkin düşmüş bir Haçlı ordusunu, Kuzey Filistin’de Tiberya yakınındaki Hittin’de sıkıştırdı. Tarihin büyük dönüm noktalarından biri olan Hittin Savaşı'nda Seladdin Haçlı ordusunu bir hamlede yok etmeyi başardı. Haçlıların verdiği kayıpların büyüklüğü Müslümanların Kudüs Krallığı’nın neredeyse tümünü ele geçirmesini sağladı. Akka, Betrun, Beyrut, Sayda, Nasıra, Caesarea, Nablus, Yafa ve Aşkelon üç ay içinde düştü. Salaheddin Haçlılara en büyük darbesini ise 88 yıl Frankların elinde kalan Kudüs’ü 2 Ekim 1187’de teslim alarak indirdi.

Üçüncü Haçlı seferi

Selahaddin’in başarısına düşen tek gölge Sur’un ele geçirilmemesiydi. 1189’da Haçlı işgali altında yalnızca üç kent kalmış, ama sağ kalan dağınık Hristiyanlar zorlu bir kıyı kalesi olan Sur’da toplanarak Latin karşı saldırısının çıkış noktasını oluşturmuşlardı. Kudüs’ün düşmesiyle derinden sarsılan Batılılar yeni bir Haçlı seferi çağrısında bulundu. III. Haçlı Seferi çok sayıda büyük soylu ve ünlü şövalyenin yanı sıra, üç ülkenin krallarını da savaş alanına çekti.

III. Haçlı Seferi uzun ve tüketici oldu. I. Richard ("Aslan Yürekli" Richard) tartışmasız askeri dehasına karşın hiçbir sonuca ulaşamadı. Haçlılar Doğu Akdeniz’de ancak güvensiz bir toprak parçasına tutunabildiler. Kral Richard Ekim 1192’de dönüş için yelken açtığında savaş sona ermişti.

Ölümü

Selahaddin başkent Şam’a çekildi. Uzun seferler ve at üstünde geçen günlerden sonra çok yaşamadı. 1193'de öldü. Akrabaları imparatorluğu paylaşırken, arkadaşları Müslüman dünyasının en güçlü ve en eli açık hükümdarının, mezarını yaptırmaya yetecek para bırakmadığını gördüler.

Canlandırma

Selahaddin Eyyubi, 2005 yılında çekilen Cennetin Krallığı adlı filmde Suriyeli aktör Ghassan Massoud tarafından başarıyla canlandırılmıştır.