Timur İmparatorluğunda Askeri teşkilat

Timur İmparatorluğu ve Ardıllarında Askeri Teşkilat

Timur Devleti’nde ordu teşkilatı onlu sisteme göre düzenlenmişti. Ordu onlu, yüzlü, binli ve on binli birliklerden oluşuyordu. On bin kişiden oluşan en büyük birliğe tümen denirdi. Ayrıca hükümdarın bin kişiden oluşan hassa (kavçin) alayı da vardı. Timurluların ordusu atlı (süvari) ve yaya birliklerden meydana geliyordu. Timur ordusunda disiplin ve e¤itime büyük önem verilirdi. Sefere çıkmadan önce sefer yapılacak ülkeye casuslar gönderilerek, o ülke ile ilgili çeşitli bilgiler elde edilir ve ona göre hazırlıklar yapılırdı.

Ordunun silah ihtiyacı cebe hane denilen merkezlerden karşılanırdı. Başkent Semerkant’ta devamlı zırh, kalkan, miğfer, ok ve yay yapan sanatkârlar çalışırdı. Timur ordusunun en önemli özelliklerinden birisi de, iyi eğitilmiş yüzlerce file sahip olmasıydı. Savaş sırasında düşmanı korkutmak için boru çalınır, kös (davul) vurulurdu. Savaş öncesi askerlere moral vermek için hediyeler dağıtılırdı. Savaşlarda kahramanlık gösterenlere suyurgal denilen iktalar verilirdi. Suyurgal verilen kişi, devlete verilen vergileri önceden toplama hakkına sahip olurdu. Timurlularda askerî işlerle Tavacı Divanı ilgilenirdi

Timurlularda geniş yetkileri bulunan emîrler, askeri topluyor, ordunun nizam ve inzibatıyla uğraşıyor, ganimeti paylaştırıyor, hükümdar önünde resmi geçit yaptırıyordu. Timurlu ordusu; hükümdarların hassa alayından başka, kendilerine suyurgallar (bir nevi iktâ) verilen askerlerden meydana geliyordu. Tavacılara, askeri toplama emri verilince, askerin tespit edilen yer ve zamanda bulunmaları mecburiydi. Savaşlarda, fillerden de istifade ediliyordu. Timur Hanın başarılarının sırrı, son derece disiplinli ve düzenli bir orduya sahip olmasından kaynaklanır. Savaşlarda başarı gösterenlere “suyurgallar” ihsan etti. Bir nevi iktâ sistemi olan “Suyurgal” teşkilâtı, Timurlu ordusuna asker hazırlıyordu. Timurlularda, büyük devlet dîvânı karakterinde “dîvân-ı buzurg-ı emâret, dîvân-ı emâret-i tavâciyân” denilen Tavacı Dîvânı vardı. Bu dîvân, Türkleşmiş Moğollardan meydana gelen ordunun işlerine baktığı için “Türk dîvânı” denilmesi dikkat çekicidir. Türk dîvânı, genelkurmay başkanlığı mahiyetindeydi. Üyelerine “emir-i tavacı” veya “dîvân beyi” denirdi.

Karakoyunlu devletinde hükümdarin maiyyetindeki asker, yaya ve atli kuvvetlerden olusmaktaydi. Devletin temelini ordu teskil ediyordu. Ordu asiret kuvvetlerinden meydana geliyordu. Ancak asiret kuvvetleri devlete tamamen bagli olmadiklarindan bir yandan diger yana geçebiliyorlardi. Bu sebeple kuvvetli ve güçlü sanilan devlet, asiret beylerinin ordudan ayrilmasi ile bir anda zayif duruma düsüyordu. Akkoyunlularda oldugu gibi, Karakoyunlularda da çerik kuvveti çok fazla idi. Eyalet valilerinin emrinde ve topraga bagli olan timarli sipahiler, devletin kurulmasi ve yükselmesinde büyük yararliliklar göstermislerdir. Hükümdari korumakla görevli birliklere "koruci" adi verilirdi. Birliklerin toplanmasi, toplanti yerinin saptanmasi, emirlerin ilân ve duyurulmasi "tavaci" adi verilen memurlarin göreviydi.

Karakoyunlular'da ordunun savaş düzeni de diger Türk devletlerindeki gibi idi. Ordunun merkez kısmına "Uluğ kol", sağ kanadina "barangar" ve sol kanadina da "Cuvangar" denilirdi. Ordu koşun, tib ve feve gibi kisimlara ayrilirdi. Harp esnasinda öncü birliklere "tarakol" adi verilirdi.

Akkoyunlu Devleti'nde, ordunun temeli yaya ve atlı kuvvetlerden oluşuyordu. Süvari birlikleri, Bayındırlılar basta olmak üzere çesitli boylardan seçilir ve sayıları 30.000'i bulurdu. Uzun Hasan bu birliklere, Osmanlılar'da olduğu gibi kasaba ve köylerden alinan piyade azablarını da kattı. Çerik adını taşıyan ve eyalet valilerinin emrinde topraga bağlı olan timarlı sipahiler de devletin kurulmasında ve yükselmesinde büyük yararlılıklar göstermiştir. Bunlardan baska deveci, yamcı, ra'denbaz, bâzbâz, kuşçu ve parsçı gibi zümreler de Akkoyunlu ordusunda yer almaktaydı.

Akkoyunlu devletinde, ordu emirlerinin ilân ve duyurulması, askerin çagrilmasi ve toplanma yerlerinin ilânını "Tavacı" adi verilen askeri memurlar yapardi. Bunun yanında tavacılar, bütün askerleri bir deftere kaydeder ve böylece asker sayısı her zaman bilinirdi. Hassa askerleri maaslarını divandan alırlar, azablar ve çeriklere ise yalnizca harp zamanlarinda maaş ödenirdi. Uzun Hasan Bey'in toprak örgütü ve timarlı sipahiler hakkindaki yasalari "Hasan Padişah Kanunlari" olarak tanınmış olup, çiftçiden, esnaftan, san'atkârdan ve tüccardan alınan vergilerin adil bir sekilde tarh ve tahsil edilmesi için meydana getirilmişti. Hatta Hasan Bey bütün örfi vergilerin kaldirilmasini istemişse de mülkî ve askeri idarecilerin itirazlari ile karsilasinca bunu gerçeklestirememistir. Hasan Bey'in kanunnâmesi Osmanlilar tarafindan bir müddet, Safevîler tarafindan da uzun müddet kullanilmistir. Bu kanunnâme, Akkoyunlu Türkmen Devleti'nin Islâm malî hukuk tarihine yaptigi önemli bir hizmettir.

Safevilerde ordu teşkîlâtı Akkoyunlu ordu teşkilâtına çok benzerdi. Şah Abbas devrinden itibaren ordu, iki kısımdan meydana geliyordu. Birinci kısım, İran’ın her tarafına dağılmış olan ve savaş zamanlarında eyalet valileri tarafından toplanarak merkeze gönderilen daimî süvarilerdi. İkincisi ise, Şah Abbas tarafından meydana getirilen ve Şahsevenler adı verilen yeni orduydu. Bu yeni ordu, Tüfekçiler, Kullar ve Topçulardan meydana geliyordu.