Prusya Askeri Sisteminin Kuruluşu ve Olgunlaşması (4. Kısım)

ENA SONRASI PRUSYA ASKERÎ REFORMU

5.1. Jena Ve Moltke Öncesi Reformlar

19 ncu yüzyıl Prusya askerî sisteminin kurucularından biri de tartışmasız Napolyon oldu[1]. Öyle ki, Napolyon Savaşlarının açtığı çığırın boyutunu Fransızlar da dâhil olmak üzere kimse Prusyalılar kadar kavrayamadı. Prusyalıların Napolyon’dan bu derece etkilenmesinin en büyük sebebi, 1806 yılında Jena ve Auerstedt’te uğradıkları utanç verici hezimet oldu. Demir disiplini ile tanınan iyi eğitimli Prusya ordusu, sıradan vatandaşlardan kurulu “haydutlar güruhu” diye adlandırılan Milliyetçi Fransız ordusu karşısında tartışmasız üstün görülüyordu. Bu sebeple, uğranılan yenilgi korkunç bir yıkım yarattı. Prusya’nın Temmuz 1807’de imzalanan Tilsit Barışı ile topraklarının yaklaşık olarak yarısını kaybetmesi yıkımın boyutlarını daha da artırdı. Bir anda bin bir zahmetle donatılan ve toplum hayatında bu derece etkin olan ordunun meşruiyeti sorgulanmaya başlandı[2].

Büyük Frederick’ten sonra iktidara geçen II. Frederick Wilhelm, kendisine kalan mirası sorumsuzca harcadı ve talihsiz seferlere girişerek orduyu yıprattı. Din ve düşünce hürriyetini kaldırdı. Kötü idare sonucu devlet gelirleri önemli ölçüde düştü. İç ve dış borçlar yüzünden orduyu İngiltere’ye kiraladı. Böylelikle ordu tam bir paralı askerler güruhu hâline geldi. III. Frederick gerilemenin önünü almaya çalışsa da yozlaşmış eski kadroları muhafaza ettiği için önemli bir sonuca ulaşamadı [3].

Jena öncesi genç subayların bir kısmı ordunun mevcut hâlinden kurtarılıp hiç değilse Büyük Frederick dönemindeki seviyesine tekrar çıkarılması için köklü reformların yapılması gerektiğini dile getirmeye başlamışlardı. Fakat Junkerlerin teşkil ettiği subay sınıfı, yapılacak reformların, kendi çıkarlarını tehdit edeceğini bildikleri için olası reformcuları sindirdiler. Jena, sindirilmiş reformcuların daha da radikalleşmiş olarak ortaya çıkmalarına neden oldu. August von Gneisenau[4] ve Gerhard von Scharnhorst[5], reformcuların liderliğini üstlendi.

Reformcuların merkezi, Scharnahorst’un 1809 yılında Harp Bakanlığının bir şubesi olarak kurduğu, müteakiben 1821’de savaş idaresi konusunda kralın üst danışma merkezi hâline gelen Genelkurmay oldu[6].

Yeni reformcular, Napolyon tarzı savaşların aslında Fransız Devriminin yarattığı sosyal ve politik değişimin bir yansıması olduğunun farkına varmıştı[7]. Büyük Frederick’in köylülerle paralı askerlerden oluşturduğu, Junker subaylarının komutası altında sıkı disiplin ve korku ile bir arada tutulan ve sivil toplumdan soyut olan Prusya ordusunun ömrü dolmuştu.

Scharnhorst’un bir öğrencisi olan Boyen tarafından hazırlanan 1814 Askerî Kanunu ile mecburî askerlik Prusya’nın temel askerlik kaynağı oldu. Gerçi o yıllarda Avrupa’nın pek çok ülkesinde bu sisteme geçilmişti; ancak, Prusya hariç bu sistem sadece yoksulları askere almaya yaramıştı. Çünkü, zenginler zaten para karşılığında veya çeşitli maddî bedellerle askere gitmekten kurtuluyordu. Oysa Prusya’da nüfusun tamamı istisnasız mecburî askerlik kapsamına alınmıştı. Ancak, Kanun Junker ayrıcalıklarını ortadan kaldırmamıştı.

Reformcuların çabaları ile kısmen toparlanan ordu 1813-1814 Fransız işgaline karşı önemli rol oynadı ve ülke tekrar bağımsızlığını kazandı. Bu başarılar ile büyük toplumsal reformlara hazırlanan reformcular, 1815 yılında muhafazakârların karşı darbesi ile etkinliklerini önemli ölçüde kaybettiler. Fransa ve ABD’de millî ve liberal düşüncenin simgesi olan millî ordu, Prusya’da otoriter devleti kuvvetlendirici bir aygıt biçimine büründü[8].

Scharnhorst ve Gneisenau sadece asker değil aynı zamanda da politikacıydılar. Askerî reformları, toplum yapısını tamamen değiştirme amacı taşıyordu. Mevcut yapıda köklü reformun mümkün olmadığı kanısındaydılar. Bu durum muhafazakâr ve Junkerleri yeteri kadar kızdırdı ve korkuttu. 1813 yılında Scharnhorst’un vakitsiz ölümünün reformcuları zayıflatmasını fırsat bilerek, Avusturya ve Rusya’nın da desteğiyle reformcuları etkisizleştirdiler. Nasıl olsa Napolyon yenilmişti ve yarattığı etkileri yok etmek muhafazakârın en büyük istekleriydi [9].

Jena Savaşı sonrası önemli reformcularından biri de şüphesiz Carl von Clausewitz oldu[10]. Clausewitz, bir eylem adamından ziyade fikir adamıydı. Bu nedenle hayattayken Harp Okulu Komutanlığı sırasında yaptığı birkaç eğitim reformu dışında pek etkinliği olmadı. Ancak ölümünden sonra yayımlanan Vom Kriege (Harp Üzerine) isimli kitabı ile önce Prusya’da, müteakiben dünya çapında bir çığır açtı. Clausewitz’in fikirleri, Moltke başta olmak üzere 1945 yılına kadar bütün Alman subaylarını etkisi altına aldı. Clausewitz’in askerî teoriye en önemli katkısı Napolyon ve Fransız ordusunun yarattığı askerî devrimi analiz edip bunu yazıya dökmesi oldu.

“Savaş sadece askerlere terk edilmeyecek kadar önemli bir hadisedir” diyen Clausewitz, askerî taktik ve teknikler konusunda önemli çalışmaları bulunsa da asıl önemi askerlik-politika arasındaki ilişkiye verdi. O, savaşın, politikanın bir aracı olduğunu düşünen ve her zaman askerliğin üzerinde olması gerektiğini savunan ilk Prusyalıydı[11]. Ona göre, büyük Frederick zamanında tam anlamıyla kurulan asker-bürokrat devleti oldukça hatalıydı. Herkes kendi uzmanlık alanıyla ilgilenmeli ve hâkim siyasî otoritenin hükmüne boyun eğmeliydi. Özellikle dış politika askerî gereklerden dolayı ipotek altına alınmamalıydı.

Clausewitz’in strateji ve taktik ile ilgili görüşleri orduda yaygın kabul gördü. Ancak, Fransız devrimi ürünü olan politika-ordu konulu düşünceleri militarist Prusyalı subayları hiç etkilemedi. Çünkü, iktidarın zevkini alan Prusyalı subayların, iktidarı kral dâhil kimseye bırakmaya hiç niyetleri yoktu[12].


Notlar:

[1] “Rusya ile Osmanlı devletinin batısında ve İskandinavya’nın güneyinde olup da, bu yirmi yıllık savaştan, Fransız Devrimi’nin yayılması ya da taklit edilmesiyle iç kurumları hiç etkilenmeden çıkan bir tek önemli kıt’a Avrupa ülkesi yoktur.” E. J. Hobsbawm, Devrim Çağı: 1789-1848, (çev.) J. Ergüder, A.Şenel, 1. Baskı. (Ankara: V Yayınları, 1989), s.166.

[2] “Frederick III”, Britannica, age, s.719; 1806’da güçlü Prusya ordusundaki 142 generalden 79’u ve alay komutanlarının dörtte biri altmış yaşının üstündeydi. Fakat 24 yaşında general olan Napolyon, 26’sında alay komutanı olan Murat, 27’sinde alay komutanı olan Ney ve Davout’un hepsi de 1806 senesinde 26-27 yaşındaydı. HOBSBAWM, age., s.158. 1806’da Prusya ordusunun subay listesindeki 7-8 bin kişinin binden fazlası yabancıydı. “Orta sınıf Prusyalılar kendi ordularında azınlıkta kalıyorlardı; bu, “Prusya, ordusu olan bir ülke değil, ülkesi olan bir ordudur” deyişine yol açtı. 1898’de reformcular “yabancıların sayısının yarı yarıya azaltılmasını talep ettiler, ama erlerin yüzde 50’si buna rağmen hâlâ yabancıydı.” Benedict Anderson, Hayalî Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, 1.Baskı, (çev.) İ.Savaşır, (İstanbul; Metis Yayınları, 1993), s.36.

[3] August Wilhelm Anton von Gneisenau (1760-1831), Saxon kökenli bir subayın oğlu olarak Torgau’da doğdu. Avusturya ordusuna girdi. Paralı asker olarak Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda İngiliz ordusunda çarpıştı. Ancak 1786’da Prusya ordusuna katıldı. Scharnhorst ile askerî reformun beyni olarak görev aldı. Birçok savaşa katıldı. Mareşal rütbesindeyken yakalandığı kolera sonucu öldü. “Gneisenau, August Wilhelm Anton”, Encyclopaedia Britannica, vol.10, 14th edition, (London: Encyc. Britannica Co., 1929), s.450.

[4] Gerhard Johann David von Scharnhorst (1755-1813), Hannover kökenli bir astsubayın oğlu olarak Bordenau’da doğdu. Hannover ordusuna girdi. Hollanda Savaşı’nda çarpıştı. 1801’de Prusya ordusuna satıldı. Berlin Harp Akademisi ve Gnkur.da görev yaptı. Jena yenilgisi sonrası askerî reformun liderliğini üstlendi. Fransız ordusuna karşı Lützen’de savaşırken yaralandı ve kısa bir süre sonra öldü. “Scharnhorst, Gerhard Johann David von”, Encyclopaedia Britannica, vol.20, 14th edition, (London: Encyc.Britannica Co., 1929), s.61-62.

[5] HOSCHOUER, age, s.68. Hojo Hobron, “The Prusso-German School: Moltke and the Rise of the General Staff”, (ed.) Peter Paret, Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age, (Princeton: Princeton University Press, 1986), s.281-282.

[6] Fransız Devriminin ideologlarından Saint-Just yeni toplumun yeni bir ordu doğuracağını şu sözlerle dile getirmektedir: “Bir yenileşme döneminde, yeni olmayan her şey zararlıdır. Monarşinin askerlik sanatı artık bize uymuyor. Çünkü biz farklı insanlarız ve farklı düşmanlara sahibiz... Ulusumuzun şimdiden kendisine has bir millî şahsiyeti vardır. Askerî sistemi de düşmanlarınkinden farklı olmalı.” HOBSBAWM, age., s.143.

[7] HOLBRON, age., s.282-283. Prusya subay sistemi büyük ölçüde Fransız sisteminin etkisinde kalmasına rağmen gerçek anlamda profesyonel subay sınıfının doğuşu ancak Fransızlardan bir asır sonra 20 nci yüzyılın başında gerçekleşti. Profesyonel subay sisteminin ayırt edici özellikleri şunlardı : 1. Feodal bağlılıktan tamamen kopuş ve devletin bir memuru olarak sadece devlete bağlılık duyma. 2. Sivil-asker ayrımının tam olarak gerçekleşmesi, hatta subayların iş-özel hayatının tamamen ayrılması, 3. Daha kaliteli ve kapsamlı eğitim görme, meslekî değerlerin gelişmesi ve buna bağlılık. 4. Silâh, teçhizat vs. malzemenin devletin sorumluluk ve denetiminde olması. Ancak; Prusyalı subayların 1 nci ve 2 nci madde ile ilgili yapısal sorunları vardı. Michael Howard, War in European History, ( Oxford: Oxford University Press, 1989), s.54-55,66.

[8] Reforumcuların tasfiyesi Prusya askerî tarihinin en talihsiz ve maliyetli hadisesi oldu. HOLBRON, age., s.285.

[9] Carl von Clausewitz (1780-1831); Polonya kökenli bir subay-bürokratın oğlu olarak Burg’da doğdu. Prusya ordusuna girdi. Ancak iyi bir eğitim görememenin sıkıntısını uzun bir süre yaşadı. Kendi şahsî çabasıyla eksiklerini tamamladı. Scharnhorst’un emrinde askerî reform çalışmaları içinde yer aldı. Fransızlara karşı Rus ordusunda görev yaptı. Waterloo Savaşı öncesi tekrar Prusya ordusuna katıldı. 1818’de tümgeneral yapılarak Harp Okulu Komutanlığına atandı. Uzun yıllar bu görevi icra ettikten sonra Gneisenau emrinde Polonya sınırında görev yaparken kolera hastalığı sonucu öldü. “ Clausewitz, Karl Von ”, Encyclopaedia Britannica, vol.5, 14th edition, (London: Encyc. Britannica Co., 1929), s.781-782.

[10] Clausewitz’in askerî strateji ve taktiğe en önemli katkısı “doğrudan tutum” olarak adlandırılan ve düşmanı tamamen imhaya veya teslim olmaya yönelik taarruza dayalı top yekûn savaş fikridir. Peter Paret, “The Genesis of On War”, Carl von Clausewitz, On War, (ed.). M. Howard, P.Paret, (Princeton: Princeton University Press, 1989), s.13-22.

[11] “Harp, sadece politikanın başka araçlarla devamıdır. O hâlde, bir harbin yalın bir politik eylem olmayıp gerçek bir politik araç, politik ilişkinin bir devamı, politikanın başka araçlarla uygulanması olduğunu görüyoruz. Harbin kendine özgü özelliği, sadece araçlarının özelliğinden ibarettir. Bu araçlarla politikanın yönü ve amacının çelişkiye düşmemesini genellikle harp sanatı sağlar; komutanlar da her durumda bunu isterler; bu istek, gerçekte pek de küçük bir istek değildir; hatta bazı hâllerde politik amaç üzerinde o kadar kuvvetli bir tepki meydana getirir ki, askerî isteklerin sadece politik amacın bir mucip nedeni olarak düşünülmesine yol açar. Çünkü, “politika, niyet ve amaç; harp ise araçtır ve araç, hiç bir zaman amaçsız düşünülemez.” Carl von Clausewitz, Harp Üzerine, 2.baskı, çev. H. F.Çeliker, (Ankara: Gnkur. Basımevi,1991), s.33.