Prusya Askeri Sisteminin Kuruluşu ve Olgunlaşması (3. Kısım)

BÜYÜK FREDERICK DÖNEMİ

Babasının aşırı disiplini sonucu ülkeden firar etmeye kalkışan, çok sarsıntılı ve bunalımlı bir gençlik geçiren Frederick, iktidara geçtiğinde babasının da ötesinde disiplin havarisi kesildi. Babasının yönetimi sırasında önem verdiği konulara o da aynı derecede önem verdi. Babasından farklı olarak daha geniş bir ufka sahipti ve daha akılcıydı. Bu sebeple, babasının rasyonel olmayan uygulamalarını kaldırdı. Törenler ve gösteriler dışında hiçbir faaliyeti olmayan Hassa Alayını lâğvetti ki bu alayın gerçekten de hiçbir muharebe değeri yoktu.
Büyük Elektör’den beri uygulanan Junkerleri asker-bürokratlaştırma girişimini daha kapsamlı ve tutarlı bir politika hâline soktu. Junkerlerin topraklarını burjuvalara veya köylülere satmalarını yasakladı. Ona göre köylüler subay olamayacak kadar cahildi, burjuvaların subay olmaları ise ordunun ve krallığın sonu demekti. Yönetimde bu derecede ağırlığı olan ordunun idaresi, ancak politikayla ilgisi olmayan ve geleceği krala bağlı bir kesime verilebilirdi. Öyleyse subaylık Junkerlere imtiyaz olarak verilmeliydi. Siyasî ve ekonomik sınıflar arasındaki denge ancak ordunun statükoculuğu ile korunabilirdi [2].

Frederick, ordusunun geleceği için köylülüğün de korunması gerektiğine inanıyordu. Dolayısıyla küçük köylülere ait toprakların burjuva ve Junkerlerce ele geçirilmesine izin verilmemeliydi. Ona göre bir askerin düşünme kapasitesi ne kadar az olursa o kadar sadık olurdu. Bu sebeple, çeşitli siyasî akımlara açık insanların ordudaki ağırlığının artmasını yönetimi için bir tehdit olarak algılıyordu.

Ömrünün sonlarına doğru yurtseverliğe daha da ağırlık vermesine rağmen, maddî kazançların ve korkunun basit askerleri savaşta ölesiye çarpışmaya ittiğini düşünmeye devam etti. Dolayısıyla iyi bir subay, askerleri gözünde düşmandan daha korkutucu olmalıydı. Bir asker, savaş sırasında bulunduğu hattın biraz gerisine çekilecek olsa derhal geriden gelen subaylarca sorgusuz sualsiz öldürülürdü. Askerleri de Frederick için ne bir sevgi ne de ona bağlılık hissetmekteydi. 1744 yılı Bohemya seferi firarlar yüzünden iptal edildi ve Frederick, firarların önünü almak için ayrıntılı kurallar tasarlamak zorunda kaldı[3] .

Bu derece güvenilmez gözüken askerler, ayrıntılı kuralları haiz disiplin ve sıkı eğitimle yola getirilebilirdi. Frederick, kendinden önceki sistemi daha da olgunlaştırdı ve detaylandırdı. Onun zamanında Prusya, eğitim alanlarının muazzamlığı ve burada tabur ve tümen seviyelerinde gerçekleştirilen manevralarla Avrupa çapında askerî çevrelerin hayranlığını kazandı. Frederick’in amacı bütün hareket ve manevraları mekanikleştirerek en basit askerinden en rütbeli subayına kadar herkesi emir verildiğinde düşünmeden, refleks olarak gerekeni icra edecek seviyeye getirmekti[4]. Böylelikle ordu komutanı, satranç oyuncusu gibi, rahatlıkla birlikleri yerinden alıp başka bir yere koyabilecek, kısacası ilgisi sadece strateji üzerinde olacak, taktik ve tekniklerin plânlanması ve uygulanması gibi konularla uğraşmayacaktı. Herkes aynı durumda kimin nasıl reaksiyon göstereceğini bildiğinden rahatlıkla görevini icra edecekti. Frederick, ordusu bu düzeye gelirse şans faktörünün tamamen ortadan kalkacağına inanıyordu. Gerçekten de sevk ve idare bu kadar basitleştikten ve mekanikleştikten sonra şans veya şanssızlık büyük ölçüde ortadan kalkıyordu.

Frederick riski hiç sevmiyordu ve hükümdarlığı boyunca da 1740 Silezya işgali dışında bir defa bile riski göze almadı. O, var olanı geliştirip mükemmel bir şekilde uygulama yanlısıydı ve bu sebeple de askerî alanda Napolyon benzeri büyük atılım veya yenilik ortaya koyamadı. Prusya ordusu, savaşları yeni bir taktik veya teknikle değil, herkesin bildiğini en iyi şekilde uygulayarak kazanıyordu. Riskten kaçınması, Frederick’in büyük meydan savaşlarından sakınmasına neden oldu. Bir muharebe ile kesin darbe vurmaktansa küçük ama plânlı darbelerle sonuca gitmeyi seviyordu. Napolyon’un her şeyi başaracağım gaye ve kaygısı onda yoktu. O, gereken temelleri attıktan sonra kendisinden sonra gelenlerin bir çok zafer kazanabileceğini görebilmişti [5].

Frederick, amaçlarının çoğunu gerçekleştiremeden öldü. Prusya’yı zengin bir ülke yapamadı. Sadece mevcut kaynakları daha iyi kullanılabilir hâle getirdi. Napolyon ordularının işgal altındaki topraklarda hayatını idame ettirebilme yeteneğini, kendi ordusuna kazandıramadı. Askerleri uzun süre ülkeden ayrı kalınca dağılıveriyordu. Bu yüzden, Silezya hariç işgallerini hep kısa tutmak durumunda kaldı. Halkı kazanamadı. Mevcut düzeni değiştirmediği sürece zaten bu imkânsızdı. Statükoculuğu, saldırgan dış politika izlemeye fırsat vermedi. Polonya’nın bir parçası dışında, Prusya diplomatları kazanılan zaferleri bile somut kazançlara dönüştüremeyecek kadar zayıf ve miyoptular[6]. Kısacası, Frederick, Napolyon öncesi Avrupa koşullarında Prusya gibi zayıf bir ülkede askerî açıdan yapabileceğinin azamisini gerçekleştirdi. Mirasçılarına gerçekten çok kuvvetli bir ordu ve malîye ile askerî gelenek bıraktı[7]. Bir bakıma Prusya’ya özgün bir karakter kazandırdı.


Notlar:

[1] 24 Ocak 1712’de doğdu. İki büyük erkek kardeşinin küçük yaşta ölümü sonrasında veliaht prens oldu. 31 Mayıs 1740’da II.Frederick unvanı ile tahta çıktı. Rahatsızlığı, katıldığı manevrada soğuk hava ve yağış yüzünden arttı. 17 Ağustos 1786’da Sans-Souci’de öldü. “Frederick II”, Encyclopaedia Britannica, vol.9, 14 th edition, (London: Encyc. Britannica Co., 1929), s.716-718; İmparatorluğu boyunca yaptığı fetihler sonucu ülkesinin nüfusu 2.240.000’den 6.000.000’a çıktı. Yüz ölçümü ise 30.000 mil kare arttı. Frederick, “The lnstruction of Frederick the Great for His Generals 1747”, (ed.) Thomas R.Phillips, Roots of Strategy, vol.1, (Harrisburg: Stackpole Books, 1985), s. 303.


[2] Askerî birlikler kesinlikle ormanlık bölge kenarlarında kamp kurmamalı, intikaller sırasında hafif süvariler birliklerinin yanında bulunmalı ve olası firarları önlemeliydi. Gece intikalleri de yasaktı. Askerler banyo ve tuvalete subayların denetiminde gitmeliydi. Alan Palmer, age., s.97-98; Ayrıntılı bilgi için bkz. FREDERICK, age., s.311-312. Frederick, amacına ancak aldığı askerî tedbirler sayesinde 1745’te kazandığı savaşlar sonrasında ulaştı ve 25 Aralık 1745 Dresden Barışı ile Silezya’yı ülkesine katmayı başardı “Frederik II”, Britannica, age., s.716.

[3] 1813 yılına kadar askerlerin kırbaçlanması geleneği devam etti. FREDERICK, age., s.306-309, 394-396. Askerî eğitimde sağlanan gelişme büyük ölçüde sivil eğitim sistemini reforma tabi tutmasından kaynaklanmaktadır. Bilimler Akademisi’ni yenileştirdi. Uzun yıllardır önemsenmeyen ilk eğitimi yaygınlaştırıp kalitesini yükseltti. “Frederick II” Britannica, age., s.717.

[4] PALMER, age., s.99-105. Günümüzde oldukça basit gözüken; taarruz, ateş ve manevra ilkeleri ve her daim eğitim-disiplin prensibi Frederick’in modern askerî teoriye en özgün katkıları oldu. FREDERICK, age., s.306-307.

[5] PALMER, age., s.102-103 “(...) birbirlerinden yarım yüzyıldan daha az bir zaman dilimiyle ayrılan iki ihtiraslı ve ilkesiz asker-fetih Büyük Frederick ile Napolyon arasındaki mesafe çok büyüktür. Büyük Frederick hâlâ, tebaasına kendi ihtiyaçlarını elde etmenin araçlarıymış gibi davranan, yerli halkı kendi ailesinin nüfuz alanı sayan meşruti monarşi çağına aitti. Napolyon ise, kurtuluşunu elde etmiş Fransız ulusunun savunucusu ve vekili kimliğine soyunmakla, kendisini modern milliyetçiliğin baş misyoneri hâline getirmişti.” Edward H.Carr. Milliyetçilik ve Sonrası, 2.baskı, (çev.) Osman Akınhay, (İstanbul: İletişim Yayınları, 1993), s.21.